اسماعیل یغمایی / چاپ شده در روزنامه اطلاعات مورخ 8 مرداد 1375- شماره 20824-ص 13 و روزنامه ایران، شماره 712،سه شنبه سی و یکم تیرماه 1376
دو سال از تخریب کامل حمام «خسروآقا» در اصفهان می‌گذرد و می‌رود که این حمام نیز چون بسیاری از آثار باستانی دیگر – که یکسره نابود شدند – به دست زمان سپرده شود و از یادها برود. گویی که هرگز حمامی نبوده است. پاساژ «ابراهیمی‌فر» که به جای حمام قد علم کرده است خودنمایی می کند. اصفهانی های باهوش و زیبا پسند که با آثار باستانی شهرشان اینگونه معامله میشود. این دهن کجی و خارچشم را تحمل میکنند و ترجیح میدهند، چشم بر ویرانی ها ببندند و سکوت کنند!!
حمام خسرو آقا بنایی بود با معماری چشمگیر و هنرمندانه در قلب اصفهان که به سال 1110 هجری قمری ساخته و پرداخته شده بود و چندان اصیل که به شماره 976 در فهرست آثار ملی به ثبت تاریخی رسیده بود. اما برای تخریب های سود جویانه، هیچ تفاوتی بین آثار ثبت شده و ثبت نشده وجود ندارد. تقریباً تمام سیاحان و جهانگردان بیگانه که در سده های پیشین حمام ” خسرو آقا” را دیده بودند، از سر بینه و هشتی بسیار خوش ساخت و شکیل و طاقهای ضربی آراسته به آجر کاری و کاشی کاریهای بی همتا، گرمخانه و دیگر فضاهای آن که بازگوی هنر و معماری ایران بود، به شایستگی یاد کرده بودند.
هفتاد و چند سال پیش، پس از احداث خیابان سپه ( خیابان سپاه امروزین) که بازار را به چهار باغ پیوند می داد، بخشی از حمام خسروآقا به مغازه هایی پول ساز و کارآور، تبدیل شد اما هنوز بخشی از آن برجای بود. بر پایه طرح 1350، حمام خسرو آقا در موقعیت تجاری مناسب تری قرار گرفت. چه، امتداد خیابان استانداری از ابتدای خیابان سپه به سوی شمال، آن را در فاصله ای کم تا چهار باغ قرارداد و قرار گرفتن آن در محدوده بازار و خیابان پهنی که استانداری در آن بود موجب می شد که سوداگران و بازاریان بیش از پیش به آن چشم بدوزند. برای تعریض خیابان مغازه های پیشین تخلیه شد، اما مسئوولان فرهنگی وقت و مرکز باستان شناسی وقت در برابر این طرح که صرفاً منافع بازاریان و زمین بازان را در برداشت، ایستادند و چندان پای فشردند که حمام خسرو آقا به ثبت آثار تاریخی رسید و حتی قرار بر این شد، بخشهای از دست رفته، با توجه به نقاشی ها و طرح ها که در دست است ( که تمامی آنها را ایران گردان بیگانه کشیده‌اند) و همچنین پی‌های باقی مانده، بازسازی و مرمت شود. توجه آن زمان و ثبت این اثر سبب شد از امتداد دادن خیابان سپه چشم پوشی شود و حمام با وجود امیال کسانی که دل بر ویرانی آن سپرده بودند، پا بر جا بماند.
اما در طرح سال 1371 خیابان از پشت حمام خسرو آقا امتداد یافت. از این رو پشت حمام کاملاً تخریب و ویران شد و حمام خسرو آقا بنایی شد با بافت معماری گسیخته و گسسته و پیوندهای معماری و هنری قیچی شده و چندپاره که برای از بین بردن آن تنها به تیر خلاص نیاز بود.
سرانجام نیمه شب بیست و سوم فروردین ماه هفتاد و چهار، با قطع برق،تلفن و آب منطقه،گروهی که هنوز هم، هم چنان ناشناخته مانده اند با لودر و بولدوزر به پیکر چند تکه این اثر شایسته تاریخی افتادند و در ظرف چند ساعت چنان آن را صاف کردند که اثری از آن برجای نماند! اما در ظرف همین چند ساعت نیمه شب سرقفلی مغازه های دور و بر حمام “خسروآقا” تا چند ده برابر افزایش یافت. پاساژی که بر روی ویرانه های حمام “خسرو آقا” بخشی از دهانه بازار برپا شده است، می‌رود تا دریک طرح ضربتی حساب و کتاب شده دیگر، در نیمه شبی دیگر با قطع برق و تلفن و آب منطقه، بازار و بافت آن را هم ویران سازد تا برای گروهی، همان شبانه سرقفلی مغازه های دوروبر چند صد برابر شود.
آنچه مسلم و قطعی است، این است که این سودجویان ویرانگر، اصفهانی الاصل نیستند. بل گروهی مهاجر یزدی، بوشهری، کازرونی و …. هستند که برای چپاول، از دیار مادری خود کوچ کرده اند و راهی اصفهان شده اند. هرگز کسی به دامان مادر خود اهانت نمی کند.
در قانون جدید مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) (1) آمده است: (کسانی که ساختمانها، اماکن، محوطه های مجموعه های فرهنگی، تاریخی و … و یا تاسیسات آنها را تخریب کنند، به یک تا ده سال زندان محکوم می شوند)به موجب همین قانون، افرادی که بدون کسب مجوز از سازمان میراث فرهنگی کشور یا تخلف از ضوابط مصوب و اعلام شده از سوی این سازمان در تحریم آثار فرهنگی تاریخی کشور مبادرت به عملیاتی کنند که سبب تزلزل بنیاد آن ها شود و … و خرابی یا لطمه وارد آورد، علاوه بر پرداخت خسارت به حبس یک تا سه سال محکوم است. در این گونه موارد سازمان میراث فرهنگی کشور شاکی یا مدعی خصوصی محسوب می شود و … ) جای شگفتی و تعجب نیست که با این همه مجازات های سنگین در بخش تعزیرات، هنوز هم پس از گذشت دوسال، افرادی که حمام “خسروآقا” را ویران کردند، هم چنان ناشناس و ناشناخته ماندهاند و پرونده این جنایت فرهنگی بسته شده است. چه هیچ سازمانی شاکی یا مدعی خصوصی خودش نمی شود و نمی گوید “عسس! بیا مرا بگیر!
تخریب حمام خسرو آقا
پاساژ ابراهیمی فر