نیایش مهر در ایران پای گرفت و جهان را درنوردید
زیست بوم/ در تاریک‌ترین لحظه تاریخ، آیین مهر در میان مردمی که در تمنای خورشید بودند، متولد شد. مراسم این آیین در مهرکده‌ها برپا می‌شد و آرام آرام از راه تلاقی فرهنگ‌ها بخشی از روح جهان شد و به بطن جغرافیا و ملت سرزمین‌های دیگر رفت.با وجود آنکه این آیین، ریشه‌های عمیق ایرانی دارد، کارشناسان، هنرمندان و باستان‌شناسان اروپایی بسیار بیش از ما درباره آن تحقیق‌کرده، نوشته و آثار هنری خلق کرده‌اند. آنها با تولید محتوا در طی سالیان دراز این آیین دیرین را به نام میترائیسم از آن خود کرده و به آن بالیدند.
اگرچه میترائیسم برآمده از آیین مهر است و ما را بیش از هر چیز یاد مسیح، سردابه‌های کلیساهای ایتالیایی و آیین‌های یونانی می‌اندازد این فقدان برآمده همواره در آثار مکتوب ایرانی هم دیده شده است. کتاب نیایش مهر در ایران برای نخستین بار نگاه ویژه‌ای داشته به ساختار پیچیده مهرکده‌ها و چگونگی راه یافتن این آیین به کشورهای اروپایی.
حدود ۳۰ سال پیش اسماعیل یغمایی، باستان‌شناس پس از پیدا شدن یک پیکره یونانی، به کاوش در اطراف محل پیداشدن مجسمه پرداخت تا به بخش‌های نایافته آن دست یابد. در این جست‌وجو او به ساختار مهرکده‌ای از دوره باستان دست یافت.
مهرکده «محمدآباد» دشتستان، یگانه مهرکده شناخته شده‌ای بود که متأسفانه پس از سه فصل کاوش یکسره ویران شد. در این زمان او همچنین به کاوش در مهرکده «گوسعیدی» و بررسی مهرکده نیمه ویران «گوگاه» پرداخت.کاوش این بناها برای نخستین‌بار ما را با بخش‌هایی از اسرار آیین مهر آشنا می‌کند. این کتاب را انتشارات دادکین، انتشارات تخصصی میراث‌فرهنگی و باستان‌شناسی منتشر کرده است.
به جرأت می‌توان گفت اسماعیل یغمایی، نادر باستان‌شناس ایرانی است که در مورد این آیین و چگونگی آن در ایران کاوش و پژوهش کرده است و کتاب «نیایش مهر در ایران» که برپایه کاوش‌های باستان‌شناسی نوشته شده، حاصل این تلاش‌هاست. این کتاب تنها مرجع ایرانی است که به چگونگی آیین مهر بر پایه کاوش‌های باستان‌شناسی پرداخته است.
یافته‌های انگشت‌شمار این کاوش‌ها چون پیکره گلی گاو، هاون سنگی بر کوبیدن گیاه هوم، بخشی از یک ساغر شکسته بلورین، تکه‌ای نمک، مخزن کوچک برای تطهیر و… همه گواهی است بر چگونگی پرستش مهر در سکوهای نذورات هفتگانه. برابری بسیار مهرکده گوسعیدی با مهرکده سَن کلمنت در رم ایتالیا که در زیر این کلیسا جای دارد شگفت‌انگیز است.
دستاورد چندین فصل کاوش در محوطه محمدآباد گویای چگونگی پرستش مهر، پیشکشی نذورات و اجتماع مهرپرستان است. انتشارات دادکین اقدام به چاپ و نشر این کتاب کرد تا شاید سنگ‌بنایی باشد برای تحقیق و پژوهش و کاوش بیشتر بر آیین مهر در ایران.
کتاب نیایش مهر در ایران (برپایه کاوش‌های باستان‌شناسی در مهرکده‌های دشتستان – برازجان)، ۳۵۱ صفحه با جلد گالینگور و تصاویر رنگی در آخر کتاب، از سوی انتشارات دادکین به چاپ رسیده است.
روزنامه ایران شماره 8284- پنجشنبه 30 شهریور 1402